Mijn man heeft het leven van zijn broer onderhanden. Van zijn geboorte in 1944 tot zijn dood in 1991 zit het samengeperst in een sinaasappelkist. Is het nieuwsgierigheid of interesse dat ik ernaar kijk? Een leven van begin tot eind te overzien fascineert hoe dan ook.
Zelf heb ik er maar een deel van meegemaakt. Op het gazon van mijn latere schoonouders in Bilthoven maakte ik kennis met broer. Ook al was die voorjaarsdag in 1983 nog zo mooi, broer kwam zijn bed in z’n jongenskamer enkel voor het eten af. Dat hij voor mij naar beneden kwam, naar buiten nog wel, mocht bijzonder heten.
‘Hoe gaat het ermee?’ vroeg mijn man.
Broers antwoord was even overbodig als de vraag: ‘Ach, wat zal ik ervan zeggen. Het kan beter.’
Schoof hij bij ons aan? Ik kan het me niet herinneren, later gebeurde het wel. Ongemakkelijk zat hij er dan bij, een grote bel whisky op tafel onder handbereik. Terwijl ik hem gadesloeg terwijl hij opnieuw en opnieuw en opnieuw met zijn handen over zijn benen wreef, stelde ik me hem voor te midden van zijn collega’s in Rotterdam. Misschien lag het aan mijn gebrek aan inlevingsvermogen dat ik me er niets bij kon voorstellen.
Acht jaar na onze kennismaking zag ik broer voor het laatst. Ik wist niet dat het een afscheid was, ook al was er kort daarvoor de diagnose leverkanker. Vier maanden gaven ze hem nog, een ziekenhuisopname stond reeds gepland.
Voor het eerst betrad ik zijn kamer in Bilthoven. Dat het er rook naar ziekte, dood en verderf had bij mij misschien een belletje moeten doen rinkelen.
Hoe gaat het ermee?’ stelde mijn man de hamvraag. Broer gaf als immer zijn antwoord, hij glimlachte wrang.
Vier dagen erna overleed broer. Met het grootste gemak liet hij het leven los.
Na zijn begrafenis was het aan mijn man en mij zijn appartement in Rotterdam op te leveren. Hol klonken onze voetstappen op de betonnen vloer in zijn riante vierkamer-appartement, in de kamer met open keuken stond slechts een kale houten tafel, één scheve stoel ernaast. Overblijfselen van leven vonden we niet daar, maar in een van de slaapkamers – de kleinste. Op het beton stonden naast een eenpersoonsbed en scheefhangende linnenkast een paar dozen met stripboeken, flessen drank en verschillende plastic tassen met kleren. Het overtuigendste spoor van leven was evenwel te vinden in zijn toilet – nooit schoongemaakt in de vier jaar dat hij hier woonde.
We ruimden op, schrobden en boenden het leven weg en aan het eind van de dag restte slechts die ene sinaasappelkist: zuidvruchtencontainer voltooid verleden tijd.
En nu heeft mijn man dan eindelijk de moed bijeengeraapt om die kist bij ons thuis de trap af te zeulen. Voor ik het in de gaten heb, is de somberte van zijn broer via hem in mij gevloeid. Negen volgeschreven kladblokken bedraagt zijn leven van studententijd tot ziekbed. Zijn focus op lichamelijke klachten, buitensporig medicijngebruik en kringetjes-denken zijn erin terug te lezen. De woorden: ‘Enfin’, ‘Afkloppen’ en ‘Dat is tenminste iets’ duiken op ieder vel ten minste eens, meestal vaker op.
Onder de kladblokken de documenten. Bewijs van indiensttreding, groot verlof en ontslag getuigen van een korte loopbaan als dienstplichtig soldaat, rapporten van de middelbare school van zijn intelligentie.
Meer onderin vindt mijn man foto’s en brieven. Behalve schoolfoto’s zijn er foto’s van zonnige vakanties en sjofele studentenkamers. Enkele grote zwart-wit foto’s trekken de aandacht. Vrouw, vrouw met kind, kind alleen. Van een andere vrouw zijn er brieven. ‘Liefste,’ staat erboven – behalve bij haar laatste brief. Zou zijn leven anders zijn gelopen als een van beide relaties niet op de klippen was gelopen?
Op de bodem vindt mijn man ten slotte knutselwerkjes uit zijn kleutertijd. Ze stemmen niet vrolijk, integendeel: uit de kleurrijke, fantasievolle werkjes spreekt een belofte die nooit is waargemaakt.
Een leven in een kist bijeengepakt. Ach, wat zal ik ervan zeggen? Het kan beter.
Dit verhaal heb ik oorspronkelijk geschreven in 2010. In 2014 heb ik het grondig herschreven.
